چارچوب زکمن (Zachman) از یک ماتریس 6*6 برای کمک به سازماندهی معماری سازمانی شرکت شما و ایجاد بینش در مورد دارایی های IT سازمان شما می باشد.

چارچوب معماری سازمانی زکمن (Zachman) چیست؟

چارچوب زکمن در مقایسه با اکثر چارچوب‌های مدیریت فناوری اطلاعات یک متدولوژی نیست، که عمدتاً به این دلیل که فرآیندهای خاصی را برای مدیریت داده‌ها ارائه نمی‌دهد. بلکه به عنوان یک چارچوب مرجع در نظر گرفته می شود که شش جنبه اطلاعات، فرایندها، مکان ها، افراد، رویداد ها و اهداف را تحت پوشش قرار می دهد.

چارچوب معماری سازمانی زکمن در ابتدا توسط جان زکمن در IBM در سال 1987 توسعه یافت، چارچوب Zachman چندین بار از آن زمان به روز شده است. هدف آن سازماندهی و تجزیه و تحلیل داده ها، حل مشکلات، برنامه ریزی برای آینده، مدیریت معماری سازمانی و ایجاد مدل های تحلیلی است.

چارچوب زکمن امروزه تا حد زیادی برای کسب‌ و کارهای مدرن، کارا باقی ‌مانده است، زیرا محیط‌های فناوری به طور فزاینده‌ای پیچیده شده‌اند. با ماتریس 36 ستونی چارچوب زکمن، می‌توانید تمام معماری سازمان خود را فهرست‌بندی کنید، که این کار به شما این امکان را می دهد تا در مواجهه با تغییرات، چابک و انعطاف‌پذیر باقی بمانید و از سوی دیگر به شما بینش دقیقی درباره دارایی‌های فناوری اطلاعات سازمانتان ارائه می دهد.

ساختار چارچوب زکمن

چارچوب زکمن از 36 دسته کلی برای توصیف هر چیزی از محصولات، خدمات، سخت افزار و نرم افزار استفاده می کند. دسته ها در شش ردیف و شش ستون سازماندهی شده اند و یک ماتریس دو بعدی با 36 سلول تشکیل می دهند که به شما کمک می کند موضوع، مشکل یا محصول را تجسم کنید.

ستون‌های یک الگوی چارچوب زکمن، سؤالات اساسی پیرامون معماری مورد نظر (چه کسی، چه چیزی، کجا و غیره) را ترسیم می‌کنند، در حالی که ردیف‌ها دیدگاه‌های هر نوع ذینفع درگیر در پروژه را نشان می‌دهند. سپس ماتریس نهایی با فرآیندها، اقلام مورد نیاز لازم، نقش‌های مهم، مکان‌های مرتبط و هر هدف یا قانون مرتبط با پروژه، بر اساس سؤال اساسی و دیدگاهی که در هر سلول نشان داده شده است، پر می‌شود.

شش ردیف ماتریس چارچوب زکمن عبارتند از:

1. دیدگاه برنامه ریز (محدوده) (Planner’s view): این ردیف جایی است که شما طرح یا استراتژی کسب و کار را شناسایی می کنید و مشخص می کنید که چه موضوع یا نگرانی در ماتریس مورد توجه قرار می گیرد.
2. دیدگاه مالک (مفاهیم تجاری) (Owner’s view): ردیف دوم جایی است که نیازهای کسب و کار و منابعی را که کسب و کار برای اجرای طرح به آن نیاز دارد، شناسایی می کنید.
3. دیدگاه طراح (منطق سیستم) (Designer’s view): ردیف سوم مشخص می کند که چگونه طرح کسب و کار نیازهای کسب و کار را برآورده می کند. این ردیف مربوط به کار انجام شده توسط تحلیلگران سیستم است که داده ها، جریان های فرآیندی و عملکردهای فرآیندهای تجاری را مدیریت می کنند.
4. دیدگاه مهندس (فیزیک فناوری) (Engineer’s perspective): ردیف چهارم شامل اطلاعات مرتبط در مورد نحوه اجرای استراتژی و ابزارها، فناوری، اقلام مورد نیاز و محدودیت‌هایی است که تیم با آنها کار خواهد کرد.
5. دیدگاه تکنسین (مونتاژ اجزا) (Technician’s perspective): این ردیف جایی است که شما نمایی از نیازهای محصولات، خدمات یا سخت افزار را در آن قرار می دهید.
6. دیدگاه کاربر (کلاس های عملیات) (User’s view): ردیف آخر شامل اطلاعاتی در مورد عملکرد سیستم و نحوه عملکرد آن در محیط فناوری اطلاعات یا کسب و کار است.

شش ستون ماتریس زکمن شامل تمام سوالاتی است که در طول فرآیند از خود می‌پرسید:

1. چه (داده) (what): این جایی است که شما تعیین می کنید که چه داده ها، اطلاعات و الزامات تجاری برای پروژه ضروری است.
2. چگونه (عملکرد) (How): ستون “چگونه” یا “عملکرد” نحوه عملکرد فرآیندها و تأثیرگذاری بر تجارت را مشخص می کند.
3. کجا (شبکه) (where): این ستون اشاره به مکان ها دارد که شامل تمام شبکه‌های سیستم و مکان‌های مربوطه می‌شود که در آن عملیات تجاری انجام می‌شود.
4. چه کسی (افراد) (Who): در ستون چهار، ذینفعان کلیدی را شناسایی کرده و همه پرسنل مربوطه را برای پروژه تعیین می کنید.
5. چه زمانی (زمان) (When): ستون پنج جایی است که شما زمان و زمان انجام فرآیندهای کسب و کاری در شرکت را مشخص می کنید.
6. چرا (انگیزه) (Why): ستون پایانی جایی است که شما مشخص می کنید که چرا راه حل نهایی را انتخاب کرده اید و انگیزه پشت اقدام یا پروژه چیست.

قوانین چارچوب زکمن

این چارچوب برای کار با المان های فیزیکی و ایده های مفهومی طراحی شده است. برای پر کردن ستون‌ها و ردیف‌های ماتریس، باید از ذینفعان ورودی بگیرید که احتمالاً داده های جمع آوری شده شامل مواردی اضافی و اطلاعات تکراری است. هدف این است که تا حد امکان این افزونگی‌ها را کاهش دهید و با یک سند مختصر که تصویر واضحی را در معماری سازمانی یا فناوری اطلاعات سازمان شما ارائه می‌کند، پایان دهید.

چارچوب زکمن هفت قانون یا اصل راهنما را برای تکمیل ماتریس دو بعدی خود ایجاد کرده است:

1. ستون ها ترتیبی ندارند، اما باید به ترتیب از بالا به پایین مرتب شوند که از مهم ترین دسته شروع می شود. اولویت ستون ها وابسته به پروژه یا نگرانی فناوری اطلاعات شما خواهد بود و ممکن است زمانی که برای محصول یا خدمات دیگری اعمال شود تغییر کند. شما باید از افزودن یا حذف هر ستون یا ردیف خودداری کنید، زیرا برای به دست آوردن تصویر کامل به همه آنها نیاز دارید.
2. هر ستون یک مدل عمومی ساده دارد و می تواند متا مدل خود را در آن ستون داشته باشد.
3. مدل اصلی هر ستون باید منحصر به فرد باشد و از همپوشانی یا تکرار داده ها در ستونهای دیگری اجتناب کند.
4. هر ردیف یک چشم انداز متمایز و منحصر به فرد را توصیف می کند. شما باید از داشتن هر گونه متا مدل یا مفهومی که به سلول های متعدد نسبت داده می شود خودداری کنید. یک عنصر کلیدی این چارچوب این است که از همه تکرار ها در ماتریس دو بعدی نهایی جلوگیری می کند.
5. اگر در قوانین 2، 3 و 4 موفق هستید، باید ماتریسی داشته باشید که در آن هر سلول منحصر به فرد است. این به شدت تاکید شده است و یکی از سنگ بناهای این چارچوب است که در نتیجه نمای منحصر به فرد و آموزنده ای از معماری شما ایجاد می کند.
6. از تغییر نام سطرها یا ستون های خود خودداری کنید. اگر ذینفعان از اصطلاحات مشابه به طور متفاوت استفاده کنند، این می تواند معنی را تغییر دهد یا باعث سردرگمی شود.
7. منطق بازگشتی و عمومی است، به این معنی که می توان از آن برای طبقه بندی یا تجزیه و تحلیل هر چیزی که مربوط به معماری سازمانی مورد نظر است استفاده کرد. تعیین هدف و مرزها به عهده تحلیلگر است و این تصمیمات می توانند تأثیر قابل توجهی بر نتیجه نهایی ماتریس و ابتکار یا پروژه داشته باشند.

نکات کلیدی

چارچوب Zachman ابزاری برای طبقه بندی معماری یک سازمان فراهم می کند. این یک ابزار تجاری فعال است که می تواند برای مدل سازی عملکردها، عناصر و فرآیندهای موجود سازمان استفاده شود و در عین حال به مدیریت تغییرات تجاری کمک کند.
با توجه به ایراداتی که به این چارچوب وارد است تصمیم گیری برای استفاده از این مدل بایستی با تامل بیشتری انجام شود.