برای اطمینان از راهبری صحیح، بسیاری از کسب و کارها از مدلهای ساختار سازمانی مختلفی پیروی می کنند که به بهترین وجه از اندازه و اهداف کسب و کاری آنها پشتیبانی می کند. داشتن یک ساختار سازمانی شفاف به کارکنان شما کمک می کند تا نقش ها و انتظارات مربوطه را درک کنند و با اهداف کلان سازمان ارتباط موثرتری برقرار نمایند.

 

ساختار سازمانی چیست؟

یک ساختار سازمانی که به عنوان «ساختار اُرگانوگرام» نیز شناخته می‌شود، سلسله مراتب درون یک سازمان را ترسیم می‌کند و نقش‌ها، مسئولیت‌ها و خطوط فرمانی را که برای دستیابی به اهداف تجاری سازمان وجود دارد، توصیف می‌کند.

ساختارهای سازمانی با ایجاد روابط روشن بین بخش‌های مختلف سازمان، باعث می شود وضوح، تمرکز و کارایی برای کارکنان فراهم گردد، تا بدانند به چه کسانی گزارش می‌دهند و اهداف سازمان در چه مسیری است.
برای توضیح بصری ساختار گزارشگری و پاسخگویی شرکت، کسب و کار اغلب یک مدل ساختار سازمانی تصویری ایجاد می کند.

 

10 مدل ساختار سازمانی

در اینجا 10 مدل ساختار سازمانی که معمولاً توسط مشاغل مورد استفاده قرار می گیرد با مزایا و معایب برای هر کدام آورده شده است:

 

1. مدل ساختار سازمانی سلسله مراتبی

در یک ساختار سازمانی سلسله مراتبی، کارکنان گروه بندی می شوند و یک سرپرست تعیین می کنند. این مدل رایج ترین نوع ساختار سازمانی است. کارمندان ممکن است بر اساس نقش یا کارکرد، جغرافیا یا نوع محصولات یا خدماتی که ارائه می دهند، با هم گروه بندی شوند.

این ساختار اغلب به صورت یک هرم به تصویر کشیده می‌شود، زیرا چندین نفر با بالاترین سطح رهبری در بالا، گروه کارکنان مستقیم آنها در زیر آنها در لایه های مختلف چیده شده است.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• ایجاد سطوح روشن و مشخص از اختیارات
• ترویج کار تیمی و وفاداری بخش های سازمان
• ایجاد فرصت های توسعه و ارتقای کارکنان

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• محدود کردن همکاری
• محدود کردن نوآوری
• ایجاد بوروکراسی که باید مدیریت شود

 

2. مدل ساختار سازمانی وظیفه ای (Functional organization structure)

در یک ساختار سازمانی وظیفه ای، سازمان بر اساس نقش ها، مسئولیت ها یا تخصص ها به گروه هایی تقسیم می شود. به عنوان مثال، یک سازمان ممکن است دارای بخش های بازاریابی، مالی و فروش باشد که هر یک توسط مدیری که چندین سرپرست در زیر مجموعه خود دارد و آنها نیز بر چندین بخش نظارت دارند، هدایت می شود.

یک ساختار سازمانی وظیفه ای می تواند مفید باشد زیرا بخش ها می توانند اعتماد کنند که کارکنان آنها مهارت ها و تخصص مورد نیاز برای حمایت از اهداف سازمان را دارند.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• تعیین نقش ها و انتظارات به وضوح تعریف شده
• تسهیل وظایف و بهره وری بهبود یافته
• امکان توسعه مهارت و تخصص

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• ایجاد موانع یا سیلوها بین وظایف
• محدود کردن ارتباط و دانش کارکنان با سایر بخش ها
• جلوگیری از همکاری و نوآوری

 

3. مدل ساختار سازمانی ماتریسی

ساختار سازمانی ماتریسی شبیه شبکه‌ای است که در آن کارکنان با مهارت‌های مشابه در کنار هم قرار می‌گیرند و به بیش از یک مدیر گزارش می‌دهند. این اغلب شامل یک مدیر وظیفه ای (functional) است که بر پروژه ها و پیشرفت آنها نظارت می کند و یک مدیر محصول که مسئول استراتژی و موفقیت شرکت در مورد ارائه محصول است.

ساختار ماتریسی معمولاً توسط سازمان های بزرگ و چند ملیتی استفاده می شود و به اشتراک گذاری مهارت ها و دانش در بخش ها برای تکمیل اهداف را ترویج می کند.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• ایجاد یک محیط کاری انعطاف پذیر
• تقویت فرآیند تصمیم گیری متعادل
• ترویج ارتباطات باز و منابع مشترک در سراسر کسب و کار

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• ایجاد سردرگمی در مورد اقتدار مدیریتی
• ردیابی بودجه و منابع ممکن است دشوار باشد
• محدود کردن کارایی شاخص های کلیدی عملکرد (KPI)

 

4. ساختار سازمانی مسطح (flat)

در یک ساختار سازمانی مسطح، بیشتر سطوح مدیریت میانی حذف می‌شوند، بنابراین کارمندان در سطح کارکنان از مدیریت بالاتر جدا نمی‌شوند. بدون فشارها یا نظارت سلسله مراتبی معمول به کارکنان مسئولیت و قدرت تصمیم گیری بیشتری داده می شود و اغلب می توانند بهره وری بیشتری داشته باشند.

این نوع ساختار بیشتر توسط شرکت‌های کوچک و استارت‌آپ‌های در مراحل اولیه استفاده می‌شود، زیرا اغلب کارکنان پروژه‌های کمتری برای مدیریت دارند. همچنین ممکن است این مدل ساختار سازمانی به عنوان “ساختار افقی” نامیده شود.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• کاهش هزینه های بودجه به دلیل نبود مدیریت میانی
• ایجاد روابط بین کارکنان و مافوق
• تسهیل فرآیند تصمیم‌گیری سریع‌تر و آسان‌تر

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• نیاز به برنامه ریزی گسترده برای موثر بودن افراد و تیم ها
• ایجاد سردرگمی در مورد اینکه چه کسی تصمیم می گیرد
• نیاز به برنامه های اضطراری برای حل تعارضات

 

5. مدل ساختار سازمانی بخشی (Divisional structure)

در یک ساختار بخشی، سازمان ها بر اساس محصولات، خدمات یا جغرافیای خاص به بخش های مختلفی تقسیم می شوند. به همین دلیل، این ساختار معمولاً توسط شرکت‌های بزرگی که در مناطق جغرافیایی وسیع فعالیت می‌کنند یا شرکت‌های مجزا و کوچک‌تری دارند، استفاده می‌شود. هر بخش دارای رهبری اجرایی، بخش ها و منابع خاص خود است.

به عنوان مثال، یک شرکت نرم افزاری بزرگ ممکن است سازمان خود را بر اساس نوع محصول جدا کند، بنابراین یک بخش نرم افزار ابری، یک بخش نرم افزار شرکتی و یک بخش نرم افزار مالی وجود دارد.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• اجازه دادن به بخش ها برای کار مستقل
• برآوردن سریعتر و نیازهای خاص بخشهای مستقل
• ترویج تمرکز بر محصولات یا خدمات خاص

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• محدودیت های مقیاس بندی
• منابع یا فعالیت های تکراری
• تمرکززدایی در تصمیم گیری

 

6. مدل ساختار سازمانی شبکه ای (Network structure)

در ساختار شبکه، مدیران یک سازمان روابط خود را با نهادهای داخلی و خارجی برای ارائه محصولات یا خدمات خود هماهنگ می کنند. به عنوان مثال، یک شرکت خرده فروشی فقط بر فروش اقلام پوشاک تمرکز می کند، اما طراحی و تولید این اقلام را در مشارکت با شرکت های دیگر برون سپاری می کند. این ساختار بیشتر بر ارتباطات و روابط باز متمرکز است تا سلسله مراتب.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• به سازمان چابکی و انعطاف بیشتری می دهد
• اجازه دادن به شرکت اصلی برای تمرکز بر آنچه که در آن بهترین است
• کمک به کاهش هزینه ها از طریق برون سپاری

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• کپی کردن خدمات و منابع
• ایجاد سردرگمی در مورد نقش های خاص و کارکردهای شغلی
• رشد بیش از حد پیچیده و دشوار برای مدیریت

 

7. مدل ساختار سازمانی خطی (Line structure)

در ساختار خطی، اختیارات درون سازمان از بالا به پایین جریان دارد و خدمات تخصصی یا حمایتی وجود ندارد. یکی از ساده ترین انواع ساختار سازمانی است. سازمان به طور معمول به بخش هایی تقسیم می شود که توسط یک مدیر کل نظارت و کنترل می شود و هر بخش مدیر خود را دارد که برکارکنان خود نظارت دارد. بخش ها به طور مستقل برای حمایت از هدف اولیه سازمان کار می کنند.

مزایای این مدل ساختار سازمانی عبارتند از:

• ایجاد ارتباط موثر و محیطی پایدار
• ارائه مسئولیت ها و خطوط اختیارات به وضوح تعریف شده
• انطباق آسان با شرایط یا موقعیت های در حال تغییر

معایب احتمالی این مدل ساختار سازمانی:

• محدود کردن تخصص
• سفت و سخت شدن و انعطاف ناپذیر شدن لایه های سازمانی
• قدرت گرفتن بیش از حد مدیران میانی

 

 

نکات کلیدی

مدل های مختلف ساختار سازمانی دارای ویژگی های منحصر به فرد خود می باشند که انتخاب آنها بایستی بر اساس نوع کسب و کار، گستردگی آن، رویکرد مدیریت برای تقسیم قدرت در لایه های سازمان و فاکتورهای دیگری بستگی دارد.
بایستی توجه داشت انتخاب هر مدل دارای مزایا و معایب خاص خود است و نمی توان گفت که یک مدل ساختار سازمانی بدن ایراد است. پس بایستی سعی کرد در برهه های زمانی مختلف و عمر شرکت و بلوغ سازمان بهترین مدل را بر اساس نیاز آن ساختار انتخاب نمود و با تغییر شرایط بایستی مدل ساختار سازمانی را نیز تغییر داد.